از اولین سالهای تولید خودرو،این ساخته دست بشر تا به امروز شاهد پیشرفتهای زیادی بوده است و امروزه از بنیادی ترین صنعت های قرن حاضر و جزو صنایع مادر به شمار می آید.
در این بین مقوله برق و الکترونیک خودرو تا حدودی از قافله پیشرفت عقب افتاد،چرا که قبلا بیشتر توجه خودروسازان بر روی طراحی موتور،شاسی،شکل کابین و ... بود.همچنیناستفاده وسیع از وسایل الکترونیکی تا به این حد که امروز دز خودروها کاربرد دارد،مورد توجه نبود و پیچیدگی سیستم های سیم کشی مدرن به طور پیوسته افزایش یافته است و در سالهای اخیر این افزایش به شدت چشم گیر شده است.اکنون کار به جایی رسیده است که اندازه و وزن دسته سیم به مشکل بزرگی تبدیل شده است.تعداد سیم های لازم در خودروهای امروزی گاه تا 1200 رشته سیم می رسد.دسته سیم لازم برای کنترل همه کارکرد هایی که در سمت راننده است تا 50 سیم می رسد و ادوات قرار گرفته در ناحیه داشبورد ممکن است به تنهایی بیش از 100 رشته سیم و اتصال داشته باشد،بنابراین آشکار است که گذشته از مشکل اندازه و وزن دسته سیم،با افزایش اتصالها و سیمها احتمال بروز عیب نیز بیشتر می شود. تخمین زده شده که هر 10 سال ،پیچیدگی سیم کشی خودرو دو برابر می شود.
با توجه به مسائل ذکر شده و افزایش قیمت قطعات مصرفی ،کاهش هزینه و آسان تر کردن تعمیرات سعی بر کاهش هزینه و بالا بردن کیفیت خودرو،خودروسازان را به یکی از موارد موجود که همان لزوم ساده تر کردن سیم کشی خودرو وارتقائ این سیسم در خودرو معطوف کرد.در این بین توجه متخصصان به سیستمی که در صنایع مخابراتی مورد استفاده بود جلب شد و همان سیستم مالتی پلکس بود، که البته با تلفیق این سیستم با سایر فناوری های موجود به صورت امروزی در خودرو سازی مورد استفاده قرار گرفت. در حال حاضر از این فناوری در اغلب محصولات ایران خودرو نظیر رانا،دنا،سمندو سورن،206و 207،و سوزوکی گراند ویتارا استفاده می شود.
سیستم مالتی پلکس:معنای لغوی مالتی پلکس،چند جزئی بودن است و به هر مجموئه که دارای تعدادی عضو هم راستا در جهت یک هدف مشخص باشد،مالتی پلکس گفته می شود.این اعضا باید ویژگی های مشترکی داشته باشند که در عین مجزا بودن و عملکرد مستقل،مفهوم مشترکی را ظاهر کنند.مالتی پلکس در تعریف ساده،استفاده از سیمهای مشترک و سامان دهی آن ها توسط یک مغز الکترونیکی(ایسیو)است.مالتی پلکس یکی از پیشرفته ترین و مدرن ترین سیستم های جامع برقی در خودرو است که قابلیت تشخیص عیب را دارد.این سامانه علاوه بر این که رله ها ، فیوزها و مزایای سیستم های هشدار دهنده قبلی و دیگر قطعات برقی را در بر دارد،از نظر کیفی شرایط الکترونیک خودرو را نیز ارتقا داده و به دلیل ارتباط سیستمهای برقی با نرم افزار مربوطه قابلیتهای جدیدی از قبیل اعلام وضیت لامهای خودرو در جلو آمپر و ... را نیز شامل می شود.از نقاط مثبت این سیستم می توان به کاهش هزینه های نگه داری و تعمیر،سهولت افزودن قابلیت های جدید و صرفه جویی در زمان مونتاژ و خدمات پس از فروش اشاره کرد.
نحوه کار مالتی پلکس:کار سیستم های مالتی پلکس بر اساس شبکه است.مالتی پلکس در کم کردن حجم سیمها نقش بسزایی دارد،به این معنا که هر ابزار یا عملگر در سیستم،خود دارای یک پردازشگر است که به صورت شبکه با یکدیگر در ارتباط هستند.اطلاعات به صورت دیجیتال و از طریق یک سیم بین اجزا و سرور شبکه که در خودرو به طور مثال 206 ا را با نام BSIشناخته می شود رد و بدل شده و هر ابزار با کد گشایی از اطلاعات ،عمل درخواست شده را انجام می دهد.سیستمهای مالتی پلکس از چند زیر شبه تشکیل شده است.
- امروزه تعداد سیستم هایی که به صورت الکترونیکی کنترل می شود رو به افزایش است. هم اکنون استفاده از بعضی از این سیستم ها متداول شده و استفاده از بعضی دیگر رو به افزایش است که به عنوان نمونه به چند نمونه از این سیستمها اشاره می کنیم:
- سیستم مدیریت پیشرانه
- سیستم ترمز ضد قفل
- سیستم کنترل اصطکاک یا ضد هرزگردی
- سیستم زمان بندی سوپاپها
- سیستم کنترل جعبه دنده
- سیستم تعلیق فعال
همه این سیستم ها کار خود را انجام می دهند،اما به یکدیگر هم مربوطند.بسیاری از حسگرهایی که برای یک واحد کنترل لکترونیکی ،داده یا اطلاعات خام فراهم می کنند،میان همه واح ها یا بعضی از آنها مشترک هستند.
فواید استفاده از سیستم مالتی پلکس در خودرو:همان طور که گفته شد،با افزایش روز افزون سیستم های برقی خودرو بر حجم و پیچیدگی سیم کشی آن نیز افزوده می شود که علاوه بر بالا رفتن هزینه تولید باعث مشکل شدن تعمیرات نیز می شود.در سیستم های مالتی پلکس به جای اینکه برای هر ابزار دو رشته سیم مجزا برده شود،در کل خودرو یک سیم شبکه عبور داده می شود،هر وسیله به عنوان یک نود به این سیم وصل می شود،البته با یک واسط که اطلاعات را کد گذاری می کند.کل سیستم توسط یک رایانه به نام بی اس ای کنترل می شود.به عنوان مثال وقتی شما چراغ را روشن می کنید،یک پالس به بی اس ای فرستاده می شود و پس از تجزیه و تحلیل،اطلاعات به چراغ فرستاده شده و آنها روشن می شوند.با استفاده از سیستم مالتی پلکس به دلیل کاهش حجم سیم کشی ، زمان مونتاژ برای هر خودرو 15 دقیقه کوتاه تر شده و هزینه سیم کشی نیز کاهش می یابد. ضمنا عیب یابی و تعمیرات بعدی نیز بسیار آسان تر می شود.با توجه به کنترل سیستم توسط بی اس ای جریان ثابت می ماند و عمر لوازم برقی بیشتر می شود و خطر اتصالی ک.تاه نیز بسیار کمتر می شود.امروزه در اکثر خودروهای جدید از این سیستم استفاده می گردد.
انواع مختلف مالتی پلکس:
کشورهای مختلف استانداردهای خاص و نام های خاصی برای این سیستم به کار می برند که از معروفترین آنه می توان به:
استاندارد CAN : ساخت آلمان که در خودروهای بنز،بی ام و،فیات و ولوو به کار می رود.
استاندارد VAN:ساخت کشور فرانسه بوده و در محصولات رنو و پژو مورد استفاده قرار می گیرد.
استاندارد JI850:ساخت کشور آمریکاست که بر روی محصولات تولید کرایسلر ، فورد، جی ام مورد استفاده قرار می گیرد.
استاندارد Proprietary:تولید کشور ژاپن است که بروی محصولات این کشور مورد استفاده است.
استاندارد ABSUS:ساخت آلمان و مورد استفاده بر روی محصولات گروه فولکس واگن می باشد.
در میان این استاندارد های بالا،CANاز موفق ترین آنها به حساب می آید و بیشتر خودروسازان از این استاندارد بر روی محصولاتشان استفاده می کنند.پر سرعت ترین شبکه هم CAN است که انتقال اطلاعات در آن تا یک مگابایت بر ثانیه هم می رسد.
در مقاله های بعدی به طبقه بندی و نحوه ارسال و دریافت اطلاعات در سیستم مالتی پلکس اشاره خواهیم نمود .
